Το Πρόγραμμα αποσκοπεί – μέσω της οργάνωσης και συμπλήρωσης-ενημέρωσης του αρχείου του Ινστιτούτου και μέσω της δημιουργίας μιας βάσης δεδομένων με την ψηφιοποιημένη τεκμηρίωση των ανασκαφών και πληροφορίες σχετικά με το αρχαιολογικό υλικό – να κάνει προσιτά στους ερευνητές τις πληροφορίες και το υλικό όλων των σουηδικών ανασκαφών στην Ελλάδα από το 1894 και εξής. Ένα σημαντικό μέρος του Προγράμματος αφορά πληροφορίες μιας μοναδικής αρχαιολογικής συλλογής από την Ασίνη που φυλάσσεται στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλας.

Το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών είχε υπό την ευθύνη του για πολλές δεκαετίες αρκετές σημαντικές ανασκαφές στην Ελλάδα που παραμένουν σημαντικές τόσο για τους Σουηδούς όσο για τους διεθνείς ερευνητές. Αν τα ευρήματα και η τεκμηρίωση των ανασκαφών είναι προσβάσιμα στους ερευνητές, γενιές αρχαιολόγων θα μπορούν να ξαναμελετήσουν το υλικό με νέες θεωρητικές προσέγγισεις και μεθόδους. Σήμερα, η έλλειψη ευρετηρίων καταγραφής και πληροφόρησης των ευρημάτων καθώς και των στοιχείων του τόπου φύλαξής τους δυσχεραίνουν την έρευνα. Επιπλέον, οι επιπτώσεις της χρονικής φθοράς σε ορισμένες παλαιότερες ανασκαφικές καταγραφές είναι ραγδαίες.

Το Ινστιτούτο έχει την υποχρέωση να διασφαλίζει την ακεραιότητα της τεκμηρίωσης των αρχαιολογικών ερευνών του, αλλά μέχρι στιγμής δεν είχε τα μέσα να εκπληρώσει το καθήκον αυτό σε ικανοποιητικό βαθμό. Το πρόγραμμα θα αναστρέψει αυτή την κατάσταση. Η βάση δεδομένων θα αποτελεί ένα δυναμικό εργαλείο για μελλοντική έρευνα, θα διασφαλίζει την ανοικτή πρόσβαση στην εύθραυστη αρχική τεκμηρίωση και θα αναγνωρίζει δημοσίως τη σημασία του αρχαιολογικού υλικού που Σουηδοί αρχαιολόγοι έχουν φέρει στο φως για περισσότερα από 100 χρόνια.

Ένα πρόγραμμα που να δίνει τη δυνατότητα σε μεταπτυχιακούς φοιτητές και πιθανούς υποψηφίους διδακτορικού να ταξιδέψουν στην Ελλάδα προκειμένου να επισκεφθούν αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία βρισκόταν πάντα στο επίκεντρο του εκπαιδευτικού κορμού του Ινστιτούτου. Σήμερα, το πρόγραμμα προσφέρεται ανά διετία και παρέχει πέντε υποτροφίες σε φοιτητές των τεσσάρων πανεπιστημίων της Σουηδίας, όπου υπάρχουν τμήματα κλασικών αρχαιολογικών σπουδών, ήτοι της Ουψάλας, της Στοκχόλμης, του Γκέτεμποργκ και της Λουντ.

Κατά τη διάρκεια του Προγράμματος, διάρκειας δέκα εβδομάδων, οι φοιτητές έχουν τη δυνατότητα να μελετήσουν αρχαιότητες σε όλη την ελληνική επικράτεια. Περισσότερο από το ήμισυ του χρόνου αξιοποιείται σε εκπαιδευτικές εκδρομές εκτός Αθηνών, όπως για παράδειγμα στην Αργολίδα και στην Κρήτη. Ωστόσο, το πρόγραμμα επιδέχεται διαφοροποιήσεων ανάλογα με τις ειδικότητες των διδασκόντων και τους εκάστοτε διαθέσιμους πόρους. Το 2012, για παράδειγμα, το Πρόγραμμα περιελάμβανε μια εκπαιδευτική εκδρομή δύο εβδομάδων στην Τουρκία, ενώ το 2014 το επίκεντρό του ήταν το Αιγαίο, οπότε και πραγματοποιήθηκαν εκδρομές στην Άνδρο, τη Νάξο, την Πάρο και στη Δήλο.

Το επόμενο Πρόγραμμα θα πραγματοποιηθεί το Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 2016.

Η Ασέα βρίσκεται στην καρδιά της Πελοποννήσου. Στη μέση/ανώτερη παλαιολιθική εποχή εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι κάτοικοι στην κοιλάδα της Ασέας (περίπου 40.000 Π.Σ.) και ζόυσαν από το κυνήγι και το ψάρεμα. Κατά μεγάλα διαστήματα της νεολιθικής και εποχής του Χαλκού υπήρχαν αρκετοί οικισμοί στην κοιλάδα, εκ των οποίων ο σημαντικότερος βρισκόταν στο λόφο Παλαιοκάστρου Ασέας.

Παλαιόκαστρο Ασεάς. Φωτογραφία: J. Forsén

Μετά τους σκοτεινούς αιώνες αναπτύχθηκε ένας αστικός οικισμός στο Παλαιόκαστρο και γύρω από αυτό με το λόφο ως ακρόπολη. Μόλις βόρεια της ακρόπολης υπήρχε ο τόπος λατρείας, ο οποίος ιδιαίτερα κατά την κλασική εποχή προσέλκυε επισκέπτες από κοντινά και απομακρυσμένα μέρη, οι οποίοι προσέφεραν αφιερώματα. Αυτά και πολλά περισσότερα έχουν έρθει στο φως με την Επιφανειακή Έρευνα Κοιλάδας Ασέας κατά το διάστημα 1994-1996 υπό τη διεύθυνση της δρ. Jeanette Forsén του Πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ. Ως άμεσο επακόλουθο της επιφανειακής έρευνας ήταν να ανασκαφεί το 1997 ο υστεροαρχαϊκός ναός στην κορυφή του όρους Άγιος Ηλίας στην Ασέα. Κατά τη διάρκεια τεσσάρων εβδομάδων έρευνας Σουηδοί, Φινλανδοί και Νορβηγοί ερευνητές εντόπισαν ενδείξεις για μια σχεδόν αδιάκοπη τέλεση ιεροπραξιών από την ύστερη εποχή του Χαλκού έως τους ελληνιστικούς χρόνους. Επιπλέον αποκαλύφθηκαν σποραδικά ευρήματα μεταγενέστερων χρόνων. Το 2000 ολοκληρώθηκε η αποτύπωση των τειχών στο Παλαιόκαστρο Ασέας και κάτω από αυτό. Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της μελέτης αυτής δείχνουν πως μόνον τα αντερείσματα χρονολογούνται στην ελληνιστική εποχή, ενώ άλλα τείχη πάνω στην ακρόπολη ανήκουν στην κλασική εποχή.

Jeannette Forsén

Στην Ιλιάδα, στον κατάλογο των νηών, ο Όμηρος κατονομάζει αυτούς που έστειλαν πλοία στον Τρωικό πόλεμο. Όσον αφορά την Αργολίδα σημειώνει ότι η Ασίνη, που βρίσκεται στο μυχό του όρμου έστειλε έξι πλοία. Η Ασίνη αυτή έχει ταυτιστεί με το σημερινό Καστράκι κοντά στο Τολό. Το 1920, ο Διάδοχος του βασιλικού θρόνου της Σουηδίας Gustaf Adolf ήρθε στην Ελλάδα για μια προσωπική περιήγηση. Ένας από τους λόγους που επέλεξε την Ελλάδα ως προορισμό ήταν το ενδιαφέρον του για την αρχαιολογία. Είχε ήδη λάβει μέρος σε ανασκαφές στη Σουηδία και πίστευε πως η χώρα του θα έπρεπε να συνδράμει στην εξερεύνηση της αρχαίας Ελλάδας. Υπήρξε ο εμπνευστής των ανασκαφών της Ασίνης, των πρώτων εκτεταμένων ανασκαφών της Σουηδίας στην Ελλάδα.

Σε χρονικό διάστημα δύο σχεδόν δεκαετιών, μέχρι το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Σουηδοί αρχαιολόγοι εργάστηκαν εκτεταμένα σε ανασκαφές στην Αργολίδα – πάντα υπό τη διεύθυνση του Axel W. Persson, ο οποίος ταυτίζεται με την παρουσία της σουηδικής αρχαιολογίας στην Ελλάδα. Λόγω του ότι δεν ήταν αρχαιολόγος, αλλά φιλόλογος, η Επιτροπή Ασίνης ανέθεσε στον Otto Frödin, πεπειραμένο αρχαιολόγο πεδίου, να διευθύνει τις ανασκαφές σε συνεργασία με τον Axel W. Persson. Όταν το 1938 δημοσιεύθηκαν τα αποτελέσματα των ανασκαφών στη Στοκχόλμη στο Results of the Swedish excavation at Asine 1922-1930, αντανακλούσαν το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των δύο διευθυντών, καθώς επίσης της αρχαιολογίας της εποχής, που δεν ήταν άλλο από την προϊστορία. Εκτεταμένες έρευνες διενεργήθηκαν στην ακρόπολη και στη λεγόμενη Κάτω Πόλη ή βόρειες πλαγιές του βράχου.

Άποψη της ακρόπολης από βόρεια τη δεκαετία του 1920. Φωτογραφία του Αρχείου Ασίνης.

Επιπλέον, ανασκάφηκαν μερικώς δύο νεκροταφεία στο λόφο Μπαρμπούνα μία της ύστερης εποχής του Χαλκού (περίπου 1600-1100 π.Χ.) στις ανατολικές πλαγιές και μία της ύστερης γεωμετρικής εποχής (8ος αιώνας π.Χ.) στις νότιες πλαγιές. Από μεθοδολογική άποψη οι ανασκαφές ήταν πολύ προηγμένες. Πολύ χώμα κοσκινίστηκε προκειμένου να μην χαθούν μικρά αντικείμενα και όλο το υλικό θεωρήθηκε αρκετά σημαντικό για να φυλαχθεί. Μία μεγάλη συλλογή οστράκων φυλάσσεται στη Συλλογή Ασίνης στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλας ως αποτέλεσμα μιας ανταλλαγής υλικού που υπογράφηκε το 1930 μεταξύ της Σουηδικής Επιτροπής Ασίνης και του Ελληνικού Κράτους. Στην Ελλάδα δόθηκαν από τα σουηδικά μουσεία πολλά προϊστορικά εργαλεία από πυριτόλιθο και όπλα.

Σύνοψη των ανασκαφών

Το 1970, υπό τη διεύθυνση του Carl-Gustaf Styrenius, τότε διευθυντή του Σουηδικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, ξεκίνησαν εκ νέου οι έρευνες στην Ασίνη. Κατά την οικοδόμηση ενός οργανωμένου camping από τους αδελφούς Καραμανιόλα, ιδιοκτήτες του οικοπέδου ανατολικά της ακρόπολης, η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων εντόπισε εκτενή αρχαία κατάλοιπα. Όταν ένα χρόνο αργότερα ο Robin Hägg συμμετείχε πλέον στο πρόγραμμα, συμπεριλήφθηκαν και οι νότιες πλαγιές του λόφου Μπαρμπούνα στην ανασκαφική έρευνα. Η θέση ανασκάφηκε τα έτη 1970-1974 και έχει δημοσιευθεί ως επί το πλέιστον στα Acta του Ινστιτούτου. O Hägg έκανε την τελευταία του έρευνα πεδίου το 1989. Τα αποτελέσματα της έρευνας στη θέση Μπαρμπούνα έχουν δημοσιευθεί μερικώς στο περιοδικό Boreas του Πανεπιστημίου της Ουψάλας.

Το 1985, η Berit Wells ερεύνησε τα υστερογεωμετρικά τείχη στις βόρειες πλαγιές του λόφου Μπαρμπούνα (‘Early Greek building sacrifices’ in Early Greek cult practice, eds. R. Hägg, N. Marinatos and G.C. Nordquist, Stockholm 1988), καθώς επίσης το 1990 τη μέχρι πρότινος μη ανεσκαμμένη γωνία βόρεια του ελληνιστικού προμαχώνα (A. Penttinen, ‘Excavations on the acropolis of Asine in 1990’, Opuscula Atheniensia, 1966). Σήμερα, δεν πραγματοποιείται πλέον καμία έρευνα πεδίου στην Ασίνη.

Διαχρονικά η Ασίνη υπήρξε μια σημαντική στρατηγική θέση, γεγονός που τεκαίρεται από τις ελληνιστικές οχυρώσεις που ανεγέρθηκαν από τους Μακεδόνες (πιθανώς από τον Δημήτριο Πολιορκητή) γύρω στο 300 π.Χ., καθώς επίσης από τις τάφρους και τα φυλάκια που χτίστηκαν από τον Ιταλικό στρατό στην περίοδο της κατοχής κατά Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Άποψη της ακρόπολης με τις ελληνιστικές οχυρώσεις από ανατολικά τη δεκαετία του 1920. Φωτογραφία του Αρχείου Ασίνης.

Υπάρχει σχεδόν συνεχής κατοίκηση στην Ασίνη από τη νεολιθική εποχή και εξής. Η Ασίνη ήκμαζε καθ’ όλη τη διάρκεια της εποχής του Χαλκού και συνέχιζε να ανθεί και μετά την καταστροφή των μυκηναϊκών ακροπόλεων μέχρι τις αρχές της εποχής του Σιδήρου. Μόνον γύρω στο 700 π.Χ., όταν η Ασίνη καταστράφηκε από το Άργος, διαφαίνεται μια ύφεση στον οικισμό, αλλά όχι όμως διακοπή στην  κατοίκηση, όπως είχε υποτεθεί στην παλαιά δημοσίευση. Οι κάτοικοι συνέχιζαν να ζουν εδώ, και περίπου το 300 π.Χ. η θέση επαναποικίστηκε, όταν κατασκευάστηκαν οι προαναφερθείσες οχυρώσεις.

Τη μεταγενέστερη ιστορία τη γνωρίζουμε μόνον αποσπασματικά. Στα τέλη της ρωμαϊκής εποχής (περ. 400-500 π.Χ.) ανεγέρθηκε τουλάχιστον μία λουτρική εγκατάσταση. Το 1686 ο Μοροζίνι κατέφθασε στις παραμονές της κατάληψης του Ναυπλίου. Τέλος, μετά την Ελληνική Επανάσταση Κρητικοί ψαράδες επιτέθηκαν και κατέστρεψαν ένα ακόμα τουρκικό χωριό (σύμφωνα με την παράδοση) στη νησίδα Ρόμβη και εγκαταστάθηκαν στην απέναντι ακτή, όπου ίδρυσαν το χωριό Τολό.

Άποψη του 1993 από την οχύρωση με τον προμαχώνα. Φωτογραφία: Berit Wells

Berit Wells

Από το 1983 έχει ξεκινήσει το ελληνοσουηδικό πρόγραμμα συστηματικών ανασκαφών της Μιδέας στην Αργολίδα υπό τη διεύθυνση της δρ Καίτης Δημακοπούλου. Από το 2000 υπεύθυνη της σουηδικής ομάδας ανάλεβε η δρ. Ann-Louise Schallin.

Μιδέα ονομάζεται ένας λόφος στην άκρη της αργολικής πεδιάδας που υπήρξε σημαντική μυκηναϊκή ακρόπολη. Εκτός των ευρημάτων της μυκηναϊκής εποχής η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ευρήματα προγενέστερων φάσεων της προϊστορικής περιόδου, όπως επίσης και ευρήματα μεταγενέστερων περιόδων της εποχής του Χαλκού.

Τη μυκηναϊκή εποχή, γύρω στο 1200 π.Χ., κατασκευάστηκε το πλατύ τείχος της ακρόπολης που περιέκλειε τα προσβάσιμα μέρη στην κορυφή του λόφου. Εντός του τείχους της ακρόπολης έχει ανασκαφεί μια περιοχή του οικισμού, το λεγόμενο μέγαρον και τμήματα χώρων κατά μήκος της εσωτερικής πλευράς του τείχους. Κατά την περίοδο 2000-2009 οι Σουηδοί αρχαιολόγοι επικεντρώθηκαν στην ανασκαφή κατά μήκος του ανατολικού τμήματος του τείχους και ιδιαίτερα στην Ανατολική Πύλη και ανατολικά αυτής, όπου βρίσκεται μια σειρά από υπόγεια μυκηναϊκά δωμάτια.

Τα σημαντικότερα αποτελέσματα κατά τη διάρκεια αυτών των ετών είναι τα ευρήματα που επιβεβαιώνουν ότι η Μιδέα υπήρξε μία από τις αντιγωνιζόμενες ακροπόλεις της μυκηναϊκής Αργολίδας, όπως μας πιστοποιούν λεπτή μυκηναϊκή κεραμική και ιδιαίτερα γραπτή, καθώς επίσης χάλκινα, υάλινα, ελεφαντοστέινα και άλλα ευρήματα από πολύτιμο υλικό. Ένας κυλινδρικός σφραγιδόλιθος από στεατίτη ενδεχομένως να είχε εισαχθεί από τη μακρινή Μεσοποταμία.

Η έρευνα κατά το 2015 επικεντρώνεται στον αρχαιολογικό χώρο με στόχο να προστεθούν περισσότερα λεπτομερή δεδομένα στην αποτύπωσή του. Μελέτη του αρχαιολογικού υλικού γίνεται κατά σύντομα χρονικά διαστήματα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.